ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਚੁੱਪ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਕਿਓਂਕੀ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਇਸਨੂੰ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਅੱਜ ਦਸਦੇ ਹਾੰ ਕਿ ਇਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਨ ਦਾ ਖੇਡ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਧਰਮ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1834 ਵਿੱਚ, ਅਮਰੀਕੀ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਕੈਥੋਲਿਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਲਿਤ ਸਿੱਖ ਸਾਫਟ ਟਾਰਗੇਟ ਸਨ। ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ। ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦਲਿਤ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ, ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਧੱਕੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਰਾਮਦਾਸੀਆਂ) ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਅਤੇ ਰਾਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਵਾਅਦਿਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ।

ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜਾਲ

ਕੈਥੋਲਿਕ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਤੱਕ, ਦਲਿਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਮਲਾ ਇੰਨਾ ਵਧ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ 1875 ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਇਸਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂ ਵੱਲ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ।

ਦਯਾਨੰਦ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਲਹਿਰ ਇਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਗਈ। ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਣਾ ਵੀ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਣਾ ਵੀ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸੀ। 80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬੀ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਾਖਾ, ਪੈਂਟੀਕੋਸਟਲ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੈਲ ਰਹੀ ਸੀ। 80 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਜ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਥਿਰ ਸੀ। ਲੋਕ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪੈਂਟੇਕੋਸਟਲ ਚਰਚ ਦੇ ਚਮਤਕਾਰ ਜ਼ਖ਼ਮ ‘ਤੇ ਨਰਮ ਮਲ੍ਹਮ ਵਾਂਗ ਸਨ। ਲੋਕ ਜੁੜਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਜੁੜਦੇ ਗਏ, ਉੱਵੇਂ ਹੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੱਲ ਵੱਧਦੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਬਾਹਰੋਂ ਆ ਰਹੇ ਫੰਡਿੰਗ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੱਤੀ।

ਹਾਲੀਆ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ
2011-2023 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ
29 ਅਗਸਤ 2022 ਨੂੰ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਨੇੜੇ ਡਡੂਆਣਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ, ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਘਟਨਾ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਈਸਾਈ ਸਮਾਗਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।

(Reference-https://www.opindia.com/2022/08/punjab-nihang-sikhs-amritsar-christianity-conversion/)

Christian missionaries beaten up badly by Nihangs in Amritsar. pic.twitter.com/T35jQ82ogm

— Rakesh Krishnan Simha (@ByRakeshSimha) August 29, 2022

2022 – ਗਿਰਜਾਘਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ

ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਡਡੂਆਣਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਸਮਾਗਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਖੁਦ ਆ ਕੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਢੁਕਵੀਂ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਪਈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵੱਧਦੀ ਰਫਤਾਰ  ਅਤੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ, ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਵਰਗੇ ਕਈ ਕਾਰਕ ਹਨ।