ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1891 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹੂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਵੀ ਸਨ। ਅੱਜ ਯਾਨੀ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ 135ਵੀਂ ਜਯੰਤੀ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਓ ਇਸ ਖਾਸ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬਚਪਨ
ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1891 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮਜੀ ਮਾਲੋਜੀ ਸਕਪਾਲ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭੀਮਬਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਲਾਹ ‘ਤੇ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਸਕਪਾਲ ਹਟਾ ਕੇ ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਦਲਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਤਕਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਬਾਬਾ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣੇ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ
ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਾ ਅੰਬੇਡਕਰ ਭਾਰਤ ਆਏ ਅਤੇ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਰਗੀ ਕੁਰੀਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਅੰਦੋਲਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਉਹ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਦਲਿਤਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਚੋਣ ਹਲਕੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣਾ ਪਿਆ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1935 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਲਾਅ ਕਾਲਜ, ਬੰਬਈ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਰਾਮਜਸ ਕਾਲਜ ਦੀ ਗਵਰਨਿੰਗ ਬਾਡੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਸਾਲ 1936 ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 1937 ਦੀਆਂ ਬੰਬਈ ਚੋਣਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ 13 ਰਾਖਵੀਆਂ ਅਤੇ 4 ਆਮ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਲੜੀਆਂ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ 11 ਅਤੇ 3 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ।
1937 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਖੋਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਿਰਤ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਸਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1946 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1952 ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬੰਬੇ ਉੱਤਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1954 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਤੋਂ ਉਪ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1957 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
