ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ (RSS) ਦੇ ‘ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਵਿਕਾਸ ਵਰਗ’ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੜਾਅ ਦਾ ਸਮਾਪਤੀ ਸਮਾਰੋਹ ਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਰੇਸ਼ਮ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸਰਸੰਘਚਾਲਕ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਭਾਗਵਤ ਨੇ ‘ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ’ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੱਕ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁਝ ਕਿਹਾ।

ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਵਾਤਾਵਰਣ
ਡਾ. ਮੋਹਨ ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਵਿੰਦ ਨੇਤਾਮ ਜੀ, ਵਰਗ ਦੇ ਸਰਵਾਧਿਕਾਰੀ ਮਹੋਦਯ, ਵਿਦਰਭ ਪ੍ਰਾਂਤ ਅਤੇ ਨਾਗਪੁਰ ਮਹਾਨਗਰ ਦੇ ਸੰਘਚਾਲਕ ਜੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੱਦੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਨਾਗਰਿਕ ਸੱਜਣਾਂ, ਮਾਤਾਵਾਂ-ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਆਤਮੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਮਾਪਤੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਘ ਦੇ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਮਾਰੋਹ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਵਰਗ ਹੈ। ਸੰਘ ਦਾ 100ਵਾਂ ਸਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਜੈਦਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਚੱਲਣਗੀਆਂ।

ਪੂਰੀ ਵੀਡਿਓ ਇੱਥੇ ਵੇਖੋ ..

ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਭਿਆਨਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਦਾ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਭ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ, ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।

ਸੈਨਾ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ

ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਹੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਚਮਕ ਉੱਠੀ। ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੁਸੰਧਾਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਸਨ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ।

ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਰਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਅਜਿਹੀ ਏਕਤਾ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਏਕਤਾ ਦੀ ਸਥਾਈ ਲੋੜ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਏਕਤਾ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਥਾਈ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਫਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੇ ਇਸ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਮਤਭੇਦ ਭੁੱਲ ਕੇ, ਆਪਸੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭੁੱਲ ਕੇ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨਾ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਜਾਤੰਤਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਗੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ “ਦੋ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਭੂਤ” ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਾਇਮ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੋਗਲਾਪਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਇਹ ਖਤਰੇ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ।

ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਸਿੱਧੇ ਲੜ ਕੇ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਯੁੱਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਸਗੋਂ “1000 ਕਟਸ ਦੀ ਪਾਲਿਸੀ” (ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਾਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਨੀਤੀ) ਰਾਹੀਂ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਲੜਨਾ, ਸਾਈਬਰ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰੌਕਸੀ ਯੁੱਧ (ਛੱਦਮ ਯੁੱਧ) ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੀ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਡਰੋਨ ਛੱਡੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰਤਾ, ਸਮਾਜ ਦਾ ਬਲ ਅਤੇ ਚਰਚਿਲ ਦਾ ਉਹਾਦਰਣ
ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਦੁਸ਼ਟਤਾ ਕਾਰਨ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੈਨਾ, ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ, ਪਰ ਅਸਲੀ ਬਲ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਚਰਚਿਲ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਲੰਡਨ ‘ਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਚਰਚਿਲ ਵੀ ਸੰਧੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਜਨਤਾ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਹੌਂਸਲੇ ਨੇ ਚਰਚਿਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸੰਧੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ। ਚਰਚਿਲ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ “ਮੈਂ ਸ਼ੇਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੇਰ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਰਾਹ ਬਣਾਇਆ।” ਇਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਸਲੀ ਬਲ ਉਸਦੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਬਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ
ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਬਹੁਤ ਸੁਚੇਤ ਅਤੇ ਇੱਕਜੁੱਟ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਲਈ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਰਹਿਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਅਤੇ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਸਭ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਗ ਦੀ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਵਰਗ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਸਾਡੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ, ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਝਗੜਾ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਰਾਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਸਨ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਸਾ, ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਗਾਲੀ-ਗਲੋਚ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭੜਕਾਹਟ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਵੀ ਬੋਲਣਾ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਠੰਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੜਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਫਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸੁਆਰਥ ਲਈ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਝਗੜਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਓਵਰਕਾਨਫੀਡੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਸੰਜਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਸਦਾਚਾਰ, ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੂਲ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ
ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਠਾਕੁਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ “ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧਰਮ ਹੈ।”

“ਸਾਡੀ ਮੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਸਮਾਨ ਹੈ”

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਆਪਣੀ ਪੂਜਾ, ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਾਡੀ ਸਭ ਦੀ ਏਕਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਤੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਹੀ ਸਨਾਤਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉੱਪਰਲੀ ਸਭਿਅਤਾ, ਨਾਚ-ਗਾਨਾ, ਭਾਸ਼ਾ, ਵੇਸ਼ਭੂਸ਼ਾ, ਭਜਨ, ਭਵਨ, ਭ੍ਰਮਣ, ਭੋਜਨ ਆਦਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਡੀ ਮੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਸਮਾਨ ਹੈ।

“ਅਸੀਂ ਪੂਰਵਜਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਾਂ,ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਣਾ ਹੈ”

ਅਸੀਂ ਪੂਰਵਜਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਇਹ ਭਰਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਹੈ, ਮਾਨਵਤਾ ਇੱਕ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਭਰਮ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਸ ਏਕਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ।” ਇਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੈ।

“ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਸਾਡਾ ਮੂਲ ਹੈ”

ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਬਾਰੇ ਬੋਲਦਿਆਂ, ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜ ਹੈ, ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਨਮੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਸਾਡਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਤੱਤ-ਗਿਆਨ ‘ਨਾਸਦੀਯ ਸੂਕਤ’ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੱਤਰਤਾ, ਸਭ ਜਗ੍ਹਾ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇਖਣਾ, ਪੇੜ-ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣਾ ਅਤੇ ਨਿਸਰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।

ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਸੰਘ ਦਾ ਕਾਰਜ
ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ, ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁਚੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ – ‘ਰੁਚੀਨਾਮ ਵੈਚਿਤ੍ਰਿਆ ਤੋ ਰੁਚੀਕੁਟਿਲ ਨਾਨਾ ਪਥੇਵਤਾਮ ਦਰਨਾਮ ਏਕੋਗਮਿਆ’। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੋਂ ਪੂਜਾ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਲੋਭ, ਲਾਲਚ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨਾਲ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਨਾ, ਜਾਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਰਨਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਰਸਤਾ ਗਲਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਨਵਰਜ਼ਨ ਇਜ਼ ਏ ਵਾਇਲੈਂਸ (ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਇੱਕ ਹਿੰਸਾ ਹੈ)।”

“ਸੰਘ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪੰਥ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੈਰ ਨਹੀਂ”

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੰਘ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪੰਥ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੈਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਈਸਾ ਮਸੀਹ, ਪੈਗੰਬਰ ਸਾਹਿਬ ਸਭ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਲੋਭ, ਲਾਲਚ ਜਾਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨਾਲ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ “ਇਟ ਇਜ਼ ਕਰੈਕਸ਼ਨ (ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਹੈ)।”

ਸੰਘ ਦੇ ਕਾਰਜ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਘ ਸਮੁੱਚੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸੰਘ ਸਭ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਅੰਗ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਲਗਾਉਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ਾਸਨ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ, ਪਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਸਲੀ ਤਾਕਤ ਹੈ।

ਪੇਸਾ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ

ਪੇਸਾ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਗਠਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾ ਨਾਸਿਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਬੈਤੂਲ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਉਦਾਹਰਣਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇਖਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬੈਤੂਲ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ‘ਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਘ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਬਲਬੂਤੇ ‘ਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਪੁਕਾਰਦਾ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮਦਦ ਲਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੌਲੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਵਧਾਉਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਵਰਕਰ ਜੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਵਰਖਾ ਵਾਂਗ ਦੱਸਿਆ, ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਅੰਕੁਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਫਸਲਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਸਦਾਚਾਰ, ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਲੋੜ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪਰਾਧੀਨ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਲੜਨ ਅਤੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧੀਰਜ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਚਰਣ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਮਾਜ ਖੁਦ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਸਦਾਚਾਰ, ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

“ਮਤਾਅੰਤਰਣ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ) ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਹਾਂ”

ਮਤਾਅੰਤਰਣ (ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ) ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਹਾਂ, ਨਾਲ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕਰਾਂਗੇ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਾਰਜ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਚਰਿੱਤਰਥ (ਸੱਚ) ਕਰਦੇ ਹੋਣ, ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਪ੍ਰੇਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸੰਘ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਦੇਖੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਰੋਧ ਕੀਤਾ।