ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜੁਲਾਈ 1901 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਆਸ਼ੂਤੋਸ਼ ਮੁਖਰਜੀ, ਕਲਕੱਤਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ। ਮੁਖਰਜੀ ਇੱਕ ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਰਾ 370 ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਸੀ। 1951 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ। ਉਹ 1952 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।

ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ (1901-1953), ਜੋ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਆਗੂ, ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ (RSS) ਨਾਲ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ RSS ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਸਬੰਧ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹ ਤਾਲਮੇਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ,, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਆਰਐਸਐਸ ਅਤੇ ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰ ਸਨ। ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਬਰਸੀ 23 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਜਾਣੇਂਗੇ ਕਿ RSS (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ) ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ RSS ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਅੱਜ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ RSS ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਾਂਗੇ।

1 ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ: ਵੱਖਰੇ ਮਾਰਗ, ਸਾਂਝੇ ਟੀਚੇ

• ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ (INC) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕੇਂਦਰ-ਸੱਜੇ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਪੱਖੀ ਸੀ।

• 1925 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ RSS, ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ।

• ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਖਰਜੀ RSS ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਮਾਨ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ: ਤੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਵੰਡ ਦਾ ਦਰਦ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ।

2 ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤੱਤ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਸੰਕਟ

• ਮੁਖਰਜੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਆਵਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ (ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ।
• RSS ਵੀ ਫਿਰਕੂ ਤਣਾਅ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ।
• ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖੰਡਤਾ ਲਈ ਘਾਤਕ ਮੰਨਿਆ।

ਹੋਰ ਤੱਥ: 1946 ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਲਕੱਤਾ ਕਤਲੇਆਮ ਦੌਰਾਨ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਭੂਮੀਗਤ RSS ਵਾਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ਓਹ ਕਰਦੇ ਸਨ।

3 ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ (1950): ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ

• ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 1950 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਨਹਿਰੂ-ਲਿਆਕਤ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਮੰਨਿਆ।

• ਇਸ ਬ੍ਰੇਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਕਲਪ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ RSS ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।ਇਹ 1950 ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਕੀ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਮੁੱਖ ਪਲ: ਆਪਣੇ ਅਸਤੀਫੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਮੋਰਚਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਤਕਾਲੀ RSS ਮੁਖੀ ਐਮ.ਐਸ. ਗੋਲਵਲਕਰ (ਗੁਰੂਜੀ) ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

• ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਨਾਗਪੁਰ ਯਾਤਰਾ: ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 1000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਨਾਗਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ।

• ਉਹ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬੰਗਲੇ ਵਿੱਚ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਰ ਸਾਵਰਕਰ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।

• ਉੱਥੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ (RSS) ਦੇ ਮੁਖੀ ਮਾਧਵ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਗੋਲਵਲਕਰ ‘ਗੁਰੂਜੀ’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

• ਗੁਰੂਜੀ ਤੋਂ ਮਦਦ ਦੀ ਮੰਗ ਅਤੇ ਇਨਕਾਰ: ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ‘ਗੁਰੂਜੀ’ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ।

• ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੋਲਵਲਕਰ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

4 ‘ਗੁਰੂਜੀ’ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਇਮ

• ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਨ,ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।
• ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ।
• ਇਹ ਕਦਮ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ RSS ਦੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ।
• ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਗੁਰੂਜੀ’ (ਯਾਨੀ ਗੋਲਵਲਕਰ) ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇ।
ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ RSS ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਗਠਨ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰੈੱਸ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਕਾਰਕੁਨ ਹਨ।

5 ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਨੂੰ (1951) RSS ਦਾ ਮੌਨ ਸਮਰਥਨ

• ‘ਗੁਰੂਜੀ’ਵੱਲੋਂ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ: ‘ਗੁਰੂਜੀ’ ਯਾਨੀ ਗੋਲਵਲਕਰ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
• ‘ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਮੁਦਰਾਵਾਂ’ ਦਾ ਵਾਅਦਾ: ਗੋਲਵਲਕਰ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਮੁਦਰਾਵਾਂ’ ਦੇਣਗੇ।

• ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਗੋਲਵਲਕਰ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਝ RSS ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

6 ਇਹ ‘ਮੁਦਰਾਵਾਂ’ (ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ) ਸਨ:

1. ਦੀਨਦਿਆਲ ਉਪਾਧਿਆਏ
2. ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੰਡਾਰੀ
3. ਨਾਨਾਜੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ
4. ਬਾਪੂਸਾਹਿਬ ਸੋਹਣੀ
5. ਬਲਰਾਜ ਮਾਧੋਕ

7 21 ਅਕਤੂਬਰ 1951 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ

• 21 ਅਕਤੂਬਰ 1951 ਵਿੱਚ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ (BJS) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

• ਹਾਲਾਂਕਿ RSS ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ BJS ਨਾਲ ਰਲੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਆਮ ਗੈਰ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਰੁਖ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਅਪਵਾਦ ਸੀ।

ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ:

• ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ
• ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਲਰਾਜ ਮਾਧੋਕ
• ਦੀਨਦਿਆਲ ਉਪਾਧਿਆਏ

ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਝੰਡਾ:

• ਜਨਸੰਘ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ‘ਦੀਪਕ’ (ਦੀਵਾ) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
• ਝੰਡਾ ਭਗਵਾ ਰੰਗ ਦਾ ਸੀ।
ਅਣਕਿਹਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ: BJS ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂਜੀ ਗੋਲਵਲਕਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨੋਟ ਮੰਗਿਆ। ਗੋਲਵਲਕਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨੇ BJS ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।

8 ਨਿੱਜੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ

• ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ RSS ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ, ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
• ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, RSS ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਮੇਲ ਦੇਖਿਆ।

9 ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ

• 8 ਮਈ 1953 ਨੂੰ ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਪਰਮਿਟ ਦੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਜੰਮੂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 11 ਮਈ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।

ਗੌਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ 1953 ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 370 ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ RSS ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਤ RSS ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

10 ਡਾ. ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ:

ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਮਹਿਜ਼ 40 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, 23 ਜੂਨ 1953 ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਕਿ ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਨਿਧਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

11 ਅੰਤਿਮ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ: ਵਿਰਾਸਤ

• ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ 1953 ਵਿੱਚ ਰਹੱਸਮਈ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ RSS ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਾਂਝ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
• ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ RSS ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਸੀ।
• ਅੱਜ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (BJP)—ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਜਨ ਸੰਘ ਦੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ—RSS ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਾਲਮੇਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

12 ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ

• ਪੂਰਾ ਨਾਮ: ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ
• ਜਨਮ: 6 ਜੁਲਾਈ 1901, ਕਲਕੱਤਾ, ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
• ਮੌਤ: 23 ਜੂਨ 1953, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ
• ਪਿਤਾ: ਸਰ ਆਸ਼ੂਤੋਸ਼ ਮੁਖਰਜੀ (ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਜੱਜ)
• ਪੇਸ਼ਾ: ਬੈਰਿਸਟਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ
• ਸਿੱਖਿਆ: ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ, ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ; ਲਿੰਕਨਜ਼ ਇਨ (ਯੂਕੇ)

13 ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯਾਤਰਾ

• 1929: ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ (ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਵਜੋਂ)
• 1934: 33 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ
• 1941: ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ
• 1946: ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦਿੱਤਾ
• 1947–50: ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਮੰਤਰੀ
• 1950: ਨਹਿਰੂ-ਲਿਆਕਤ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆਂ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦਿੱਤਾ
• 1951: RSS ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ
• 1953: ਧਾਰਾ 370 ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ; ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ

14 ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਥਿਤੀਆਂ

• ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਰਥਕ
• ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧੀ
• ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕ
• ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਨਾਗਰਿਕ ਸੰਹਿਤਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ
• ਧਾਰਾ 370 ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜੇ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ
• ਨਹਿਰੂਵਾਦੀ ਸਮਾਜਵਾਦ ਉੱਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸਨ

15 ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ

• “ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ, ਇੱਕ ਝੰਡਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।” — 1952
• ਸਿੱਖਿਆ, ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ
• ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ

16 ਮੁਖਰਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁੱਖ ਵਿਵਾਦ

ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ: ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਗਠਜੋੜ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਸਥਿਰ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੇ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਰੁਖ ਲਈ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।

ਕੈਬਨਿਟ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ: ਨਹਿਰੂ-ਲਿਆਕਤ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮੌਤ (1953): ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਰਹੱਸਮਈ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਗਲਤ ਖੇਡ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਬਰਕਰਾਰ ਹਨ।

17 ਸ਼ਿਆਮਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ RSS

• RSS ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ 1950 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਣਨੀਤਕ ਨੇੜਤਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ
• ਐਮ.ਐਸ. ਗੋਲਵਲਕਰ (RSS ਮੁਖੀ) ਨੇ ਜਨ ਸੰਘ ਦੇ ਗਠਨ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਇਨਪੁੱਟ ਦਿੱਤੀ
• RSS ਨੇ ਸਵੈਮਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਜਨ ਸੰਘ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ
• ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ RSS ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ

18 ਮੁੱਖ ਵਿਰਾਸਤੀ ਨੁਕਤੇ

ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ: ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੱਜੇ ਪੱਖ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ
ਸਿੱਖਿਆ ਸੁਧਾਰ: ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਇਆ

ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ: BJP ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪੂਰਵਜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਇੱਕ ਭਾਰਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ: ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਵਾਜ਼ ਬਣੇ
ਮੌਤ ਦਾ ਰਹੱਸ: ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਣਸੁਲਝੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ

ਟਾਇਮਲਾਈਨ
• 1901: ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਜਨਮ
• 1920s: ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ
• 1934: ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਬਣੇ
• 1947: ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ
• 1950: ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਤਭੇਦਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸਤੀਫਾ ਦਿੱਤਾ
• 1951: ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ
• 1953: ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ 23 ਜੂਨ 1953 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ
19 ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਥਨ
“ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।”
“ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਹੱਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਹੈ।”

20 ਮੁਖਰਜੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ

ਮੁਖਰਜੀ ਇੱਕ ਪੱਛਮੀ-ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਬੈਰਿਸਟਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੀਤਾ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ ₹1 ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਇੱਕ ਨਿਆਂਇਕ ਜਾਂਚ ਲਈ ਸੰਸਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਦੇ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

21 ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਿਤਾਬਾਂ:
“ਲੀਵਜ਼ ਫਰੋਮ ਡਾਇਰੀ”, “ਪਲੇਜ ਫਾਰ ਏਨ ਇੰਟੀਗ੍ਰੇਟਿਡ ਇੰਡੀਆ”, “ਬੰਗਾਲ ਕਾ ਅਕਾਲ”, “ਸਮ ਐਡਵਾਇਜ਼ ਟੂ ਸੇਵ ਇੰਡੀਆ”, “ਏ ਫੇਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਸਟ੍ਰਗਲ”, “ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ”, ਅਤੇ “ਏ ਡਾਇਰੀ ਆਫ਼ ਸਰ ਆਸ਼ੂਤੋਸ਼ ਮੁਖਰਜੀ”।