ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ 2025 (ਵਿਚਾਰ): ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸਾਖ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਿਮਾ ਨੂੰ ‘ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ’ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ 12 ਮਈ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 563 ਈ.ਪੂ. ਵਿਸਾਖ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਲੁੰਬਿਨੀ ਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਲ ਦੇ ਦੋ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸੇ ਵਿਸਾਖ ਪੂਰਨਿਮਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਧਗਇਆ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ ਰੁੱਖ ਹੇਠਾਂ ਬੋਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਸਿਧਾਰਥ ਗੌਤਮ ਸੀ। ਗੌਤਮ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੋਤਰ ਸੀ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿਧਾਰਥ ਗੌਤਮ, ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ, ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ, ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ, तथागत ਆਦਿ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਘੰਟਿਆਂ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤੱਕ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁਖਾਂ ਦਾ ਵੀ ਆਨੰਦ ਲਿਆ, ਪਰ ਹੋਲੀ-ਹੋਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਇਹਨਾਂ ਸੁਖਾਂ ਤੋਂ ਉਬ ਗਿਆ।
ਸਿੱਧਾਰਥ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਕ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਸਾਰਥੀ ਛੇਦਕ ਨਾਲ ਰਥ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਮਹਲ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਪਏ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਦੁੱਖ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਹੋਇਆ। ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਮਝੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਮਮਤਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਅਪਣਾਇਆ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੀਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰਥੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਇਹ ਕੌਣ ਹੈ?” ਸਾਰਥੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਇਹ ਇਕ ਬੀਮਾਰ ਮਨੁੱਖ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਰੋਗੀ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।” ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਬੁੱਢੇ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਰ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰਥੀ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰਥੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਅਟਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ: ਰੋਗ, ਬੁਢਾਪਾ ਅਤੇ ਮੌਤ।
ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ ਸਿੱਧਾਰਥ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋ ਗਏ। ਅੱਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਸੰਤ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਾਂਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਧਾਰਥ ਨੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਹੁਲ ਨੂੰ ਸੌਂਦਾ ਛੱਡ ਕੇ ਰਾਜ ਪਾਟ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸੱਚ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਭਟਕਦੇ ਰਹੇ। ਛੇ ਸਾਲ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਠੋਰ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾ ਹੋਈ।
ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਬਲ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬੋਧਗਇਆ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪੀਪਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠਾਂ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜ ਨਿਸ਼ਚਯ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਇੱਥੋਂ ਨਹੀਂ ਉਠਣਗੇ।
ਸੱਤ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਗਹਿਰੀ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸਾਖ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ 528 ਈ.ਪੂ. ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਉੱਗਣ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਕ ਅਲੌਕਿਕ ਪਰਕਾਸ਼ ਚਮਕਣ ਲੱਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਸ਼ਿਸ਼ਿਆ ਨੇ ਇਹ ਵਿਲੱਖਣ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ “ਤਥਾਗਤ” ਕਿਹਾ – ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਸੱਚ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇ।
ਜਿਸ ਪੀਪਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਰੁੱਖ ‘ਬੋਧੀਵ੍ਰਿੱਛ’ ਅਤੇ ਉਹ ਥਾਂ ‘ਬੋਧਗਇਆ’ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ। ਬੋਧ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ’ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।
ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਮਨ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਾਧਨਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ 80 ਸਾਲਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ 45 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ।
– ਸ਼੍ਵੇਤਾ ਗੋਇਲ
(ਲੇਖਿਕਾ ਸੁਤੰਤਰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਾਰ ਹਨ)
