Highlights
- ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 8,191 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ (MT) ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ
- ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕੜਾ
- 6 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਬਰਬਾਦ
- ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਸਦਾ ਹਆੱਲ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਿਹੈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੋਦਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰ ਐਕਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤਾਂ ਜੋ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਪਜ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਭੰਡਾਰਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਸਕਣ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣਾ ਪਿਆ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਇਸ ਕਿਸਾਨ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਅਨਾਜ ਭੰਡਾਰਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਓਥੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਮਾਲੀਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਸਹਿਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਵੀ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰੇਜ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ, ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 8,191 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ (MT) ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕੜਾ ਹੈ। ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2022-23 ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 264 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਅਗਲੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਲਗਭਗ 29 ਗੁਣਾ ਵਧ ਕੇ 7746 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨਾਲ ਮਰਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਅੰਕੜੇ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਖਰਾਬ ਹੋਏ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਪੀਡੀਸੀ) ਦੇ ਤਹਿਤ 16 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਖਪਤਕਾਰ ਮਾਮਲੇ, ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰ ਸਾਲ ਖਰਾਬ ਹੋਏ ਅਨਾਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਟੋਰੇਜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ 56 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 2020-21 ਵਿੱਚ ਇਹ ਘੱਟ ਕੇ 25 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਾਲ 2021-22 ਵਿੱਚ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 100 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। 2022-23 ਵਿੱਚ 264 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਅਨਾਜ ਖਰਾਬ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 2023-24 ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਕੇ 7746 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਿਪੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੌਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਖਰਾਬ
ਰੋਪੜ ਡਿਪੂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੌਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ 1483 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਣਕ ਅਤੇ 1198 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਚੌਲ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਠਿੰਡਾ ਵਿੱਚ 1753 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਅਨਾਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਮਾਤਰਾ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1704 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਣਕ ਅਤੇ 49.58 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਚੌਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿੱਚ 1326 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਣਕ ਅਤੇ ਮੋਰਿੰਡਾ ਵਿੱਚ 1130 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਣਕ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 18.07 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਣਕ ਅਤੇ 1112 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਚੌਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਬਲਾਚੌਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿੱਚ 303 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ 87.3 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ 270 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਖਮਾਣੋਂ ਵਿੱਚ 70.45 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ 35 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ 54.85 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ, ਮੋਗਾ ਵਿੱਚ 3.195 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ ਅਤੇ 28.789 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਖਰੀਦ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਅਨਾਜ ਪ੍ਰਮੁਖ ਹਨ।
ਆਏ ਦਿਨ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਨਿਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਗੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਿਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਪਜ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਭੰਡਾਰਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ
ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਇਸ ਸੰਕਟ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੋਵੇਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਸਦਾ ਹਆੱਲ ਕੱਢਣ ਵਿ੍ੱਚ ਨਾਕਾਮ ਹਨ।
ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਘਾਟ
ਭਾਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਨਿਗਮ (FCI) ਦੇ ਗੋਦਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰੇਜ ਸਪੇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚੌਲ ਮਿੱਲਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਖਰੀਦ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗੋਦਾਮ ਅਨਾਜ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਬਚੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸ਼ੈਲਰ ਮਾਲਕ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਸ਼ੈਲਰ ਮਾਲਕਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਅਨਾਜ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ ਡੂੰਘਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵੇਚਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਹੋਰ ਕਾਰਨ
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਨਾਜ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਏਜੰਟਾਂ, ਸ਼ੈਲਰ ਮਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਵੇ
ਅਨਾਜ ਦੀ ਖਰਾਬੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਐਫਸੀਆਈ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਐਫਸੀਆਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ। ਭੰਡਾਰਨ ਅਨਾਜ ਦੀ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਅਨਾਜ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ, ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਜ਼ੋਨਲ ਦਫ਼ਤਰ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨਿਗਰਾਨੀ ਸੈੱਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨੁਕਸਾਨੇ ਗਏ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
