Raksha Bandhan: ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰੱਖੜੀ ਯਾਨੀ ਰਕਸ਼ਾ ਬੰਧਨ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਸ਼ਾਵਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੈਣ-ਭਰਾ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੱਖੜੀ ਜਾਂ ਰਕਸ਼ਾ ਬੰਧਨ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਇਕ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਗੁੱਟ ‘ਤੇ ਰੱਖੜੀ ਜਾਂ ਧਾਗਾ ਬੰਨ੍ਹਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਭਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰੱਖੜੀ ਬੰਨ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 19 ਅਗਸਤ ਯਾਨੀ ਅੱਜ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭੈਣ-ਭਰਾ ਦਾ ਇਹ ਖਾਸ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਭਾਦਰੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਭਾਦਰੋਂ ਦੀ ਛਾਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਕਈ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਪਹਿਲੀ ਧਾਰਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਾਮਨਵਤਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਭਗਵਾਨ ਆਪਣਾ ਵਚਨ ਦੇ ਕੇ ਫੱਸ ਗਏ। ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਾਰਦ ਜੀ ਨੇ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਰਕੀਬ ਦੱਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੂੰ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣਾ ਭਰਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਦੇ ਗੁੱਟ ‘ਤੇ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨ੍ਹੀ, ਉਹ ਦਿਨ ਸਾਵਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਵਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਰਲੀ (ਨਾਰੀਅਲ) ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਛੇਰਿਆਂ ਲਈ ਨਾਰਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਮਛੇਰੇ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਅਤੇ ਵਰੁਣ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੂਜਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਮਛੇਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਨਾਰੀਅਲ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਇਵੇਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਛੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
- ਰੱਖੜੀ ਮਨਾਉਣ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਾਨਤਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਚੀ ਵ੍ਰਿਤਸੁਰ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਇੰਦਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ‘ਤੇ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਧਾਗਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਸੀ । ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਜੰਗ ‘ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਗੁੱਟ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਰੱਖਿਆ ਧਾਗਾ ਜਾਂ ਕਲਵਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਸਕੰਦ, ਸ਼੍ਰੀਮਧਾਗਾਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਅਦਿਤੀ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਮਨ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਲਈ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਦੇ ਦਵਾਰੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਰਾਜਾ ਬਹੁਤ ਦਾਨੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਇਕ ਵਚਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਮੰਗੋਗੇ, ਉਹ ਪੂਰਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਬਲੀ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਜ਼ਮੀਨ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ-ਸਮਝੇ ਹਾਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਗਵਾਨ ਵਾਮਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਧਰਤੀ, ਪਾਤਾਲ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਤੀਸਰਾ ਕਦਮ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ – ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਦਿਓ। ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਥਾਹ ਕੁੰਡ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਅਮਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਚਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਆਪਣੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
- ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਕਸ਼ਾਬੰਧਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੁੰਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਟਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਰਕਸ਼ਾਬੰਧਨ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸੁਝਾਇਆ।
- ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੌਲੀ ਜਾਂ ਰਕਸ਼ਾ ਧਾਗਾ ਬੰਨ੍ਹਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਬੰਧਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਗਲਤ ਰਾਹਾਂ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ।
- ਰਕਸ਼ਾ ਦਾ ਧਾਗਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਾਅਦੇ ਜਾਂ ਸੰਕਲਪ ਲਈ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾ ਬਲੀ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰਾ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਧਾਗਾ ਜਾਂ ਮੌਲੀ ਬੰਨ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਚਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
- ਰੱਖੜੀ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਮਾਨਤਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਰਾਜਸੂਯ ਯੱਗ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਂਗਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਫੀ ਖੂਨ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾੜ੍ਹੀ ਦਾ ਪੱਲਾ ਪਾੜ ਕੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਉਂਗਲ ਉੱਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ . ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾੜੀ ਦਾ ਕਰਜ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਚੁਕਾਵਾਂਗਾ। ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬੇਅਦਬੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰੌਪਦੀ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਮਾਣ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
- ਰਕਸ਼ਾਬੰਧਨ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਧਾਗਾ ਜਾਂ ਮੌਲੀ ਬੰਨ੍ਹਣ ਨਾਲ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਸਰਸਵਤੀ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਮਹੇਸ਼ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੁਹਾਡੇ ‘ਤੇ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਰਕਸ਼ਾ ਧਾਗਾ ਜਾਂ ਮੌਲੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਸੁੱਖਣਾ ਸੁੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ।
- ਹੱਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੜੀ ਅਤੇ ਮੌਲੀ ਦੇ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਹੱਥ ‘ਤੇ 3 ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੀਬੰਧ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਗੁੱਟ ‘ਤੇ ਰਕਸ਼ਾ ਦਾ ਧਾਗਾ ਜਾਂ ਮੌਲੀ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੌਲੀ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
