Economic Survey 2024: ਕੇਂਦਰੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸੀਤਾਰਮਨ ਨੇ ਬਹੁ-ਉਡੀਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ 2024-25 ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਾਂ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024-25 ਵਿੱਚ ਜੀਡੀਪੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ।

1. ਸੇਵਾ ਖੇਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2. ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਘਰੇਲੂ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਚਾਲਕਾਂ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
3. ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024-25 ਦੌਰਾਨ ਅਸਲ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ (ਜੀਡੀਪੀ) ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ 6.5 ਤੋਂ 7 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਹੈ।
4. ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
5. ਸਰਵੇਖਣ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵਿੱਤੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਨਜ਼ਰੀਆ ਚਮਕਦਾਰ ਰਹੇਗਾ।
6. ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੂੰਜੀਗਤ ਖਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਗਤੀ ਨੇ ਪੂੰਜੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
7. ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਸਥਿਰ ਪੂੰਜੀ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ 9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਅਸਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
8. ਪਿਛਲੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਘਾਟਾ (ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਜੋਂ) 1.6 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਧਿਆ ਹੈ।
9. ਉਸਾਰੀ ਖੇਤਰ ਵੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।
10. 2024 ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਪੈਸਾ 3.7 ਫੀਸਦੀ ਵਧ ਕੇ 124 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੋ ਗਿਆ। 2025 ਵਿੱਚ ਇਹ $129 ਬਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।
11. ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਔਸਤ 6.7 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਚੂਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024 ਵਿੱਚ ਘਟ ਕੇ 5.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰਹਿ ਗਈ।
12. ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੂਰਸੰਚਾਰ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਔਬਲੀਗੇਸ਼ਨ ਫੰਡ (USOF) ਦਾ 5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਲਾਟ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
13. ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 24 ਵਿੱਚ ਗਲੋਬਲ ਊਰਜਾ ਮੁੱਲ ਸੂਚਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇਖੀ ਗਈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਲਪੀਜੀ, ਪੈਟਰੋਲ ਅਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਰਿਟੇਲ ਈਂਧਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024 ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰਹੀ, ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
14. ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 565 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 45 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ, 11.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ, 28.9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 13.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
15. ਮਾਰਕੀਟ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024 ਵਿੱਚ 10.9 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਸਟਾਕ ਮਾਰਕੀਟ ਦਾ ਨਿਫਟੀ-50 ਸੂਚਕਾਂਕ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 24 ਦੌਰਾਨ 26.8 ਫੀਸਦੀ ਵਧਿਆ ਹੈ।
16. ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਸੈਕਟਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
17. 2030 ਤੱਕ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 78.5 ਲੱਖ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
18. ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰ (ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਧਾਉਣ) ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
19. ਸਾਲ 2030 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗਲੋਬਲ ਡਰੋਨ ਹੱਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।
20. AI ਨੇ ਸਾਰੇ ਹੁਨਰ ਪੱਧਰਾਂ ‘ਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
21. ਵਿੱਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਚਮਕਦਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀ ਹੈ?

ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।