13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਚਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਅਸਭਿਅਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੇ ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਦੁਖਦਾਈ ਯਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਬਰਤਾ, ਨੀਚਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਾਕਾ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕੀ ਚਿਤਾਓਂ ਪਰ ਲਗੇਂਗੇ ਹਰ ਬਰਸ ਮੇਲੇ
ਵਤਨ ਪਰ ਮਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕਾ ਯਹੀ ਬਾਕੀ ਨਿਸ਼ਾਂ ਹੋਗਾ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਾਲ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸੇ ਦਿਨ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਮਨਕਾਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ‘ਰੋਲਟ ਐਕਟ’ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਵਿਸਾਖੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਓਸ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ 4.30 ਵਜੇ, 5 ਹਜ਼ਾਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਪਹੁੰਚੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਾਈਕਲ ਓ’ਡਾਇਰ ਨੇ ਦੁਪਹਿਰ 12.30 ਵਜੇ ਰੇਜੀਨਾਲਡ ਡਾਇਰ (ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ) ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਠੀਕ 5.10 ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾਦਾਸ ਜੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਰੇਜੀਨਾਲਡ ਡਾਇਰ ਨੇ ਬਾਗ਼ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਇਰਤਾਪੂਰਨ ਕੰਮ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਕਤਲੇਆਮ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੂਹਿਕ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ, ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ 1650 ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 7 ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਬੱਚਾ ਅਤੇ ਇੱਕ 6 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਪੰਚਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ 2000 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਜਲ੍ਹਿਆਵਾਲਾਂ ਬਾਗ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ
ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ‘ਕਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ’ ਸੀ। ਰੋਲਟ ਐਕਟ 1919 ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਇਆਂ…ਜਿਵੇਂ ਕਿ
- ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਤੋਂ ਅਹਿੰਸਕ ‘ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ
- 9 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ, ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਸੱਤਿਆਪਾਲ ਅਤੇ ਸੈਫੂਦੀਨ ਕਿਚਲੂ ਦੀ ਗਿਰਫਤਾਰੀ
- ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲ ਗਈ
- ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ
- ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਰੁੱਧ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਗਾਇਆ
- ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
- ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ
ਜਾਣੋਂ ਕੀ ਸੀ ਇਹ ਐਕਟ
ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ (1914-18) ਦੌਰਾਨ ਸਰ ਸਿਡਨੀ ਰੋਲਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਦੋ ਸਾਲ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਸੀ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿਹਾੜਾ ਹ। ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇਸ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਚਰਚਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੂਹਿਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਜਿਹਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ 19 ਜਨਵਰੀ 1990 ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 27 ਫਰਵਰੀ 2002 ਨੂੰ ਗੋਧਰਾ ਕਤਲੇਆਮ। ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬੁਚਾ ਕਤਲੇਆਮ, ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ, ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਬਰਬਰਤਾ ਦੀਆਂ ਸਪਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਤਾਂ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੁਹਰਾਏ ਨਾ ਜਾਣ।
