ਜੇਪੀਸੀ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵਕਫ਼ ਬਿੱਲ 2025 ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਿੱਲ ‘ਤੇ ਵੋਟਿੰਗ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਵੱਲੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਿੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣਗੇ, 66 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਵਕਫ਼ ਦੇ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਬਦਲ ਜਾਣਗੇ। ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਵਕਫ਼ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਪਵੇਗਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਬਿੱਲ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੀ ਹੈ?
ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਵਕਫ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਵਕਫ਼ ਜਾਇਦਾਦ ਮਸਜਿਦਾਂ, ਮਦਰੱਸਿਆਂ, ਕਬਰਸਤਾਨਾਂ, ਈਦਗਾਹਾਂ, ਮਕਬਰਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਵਕਫ਼ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਇੱਥੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੌਰਾਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 32 ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਵਕਫ਼ ਕੌਂਸਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ?
ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ 8 ਲੱਖ ਏਕੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਕਫ਼ ਸੰਪਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਕਫ਼ਾਂ ਕੋਲ 8,72,321 ਅਚੱਲ ਅਤੇ 16,713 ਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਇਦਾਦ ਦੁੱਗਣੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੌਲਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਕਫ਼ ਜਾਇਦਾਦ ਕਿੱਥੇ ਹਨ?
2022 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਵਕਫ਼ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 16,713 ਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ 872,328 ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵਕਫ਼ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਰਾਜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ।
ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਕਫ਼ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 214707 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਸੁੰਨੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਕੋਲ 199701 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਕੋਲ 15006 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਯੂਪੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਵਕਫ਼ ਦੀਆਂ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ 80480 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ 60223 ਜਾਇਦਾਦਾਂ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ 58578 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 58608 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਸਾਮ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਵਕਫ਼ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ 1616 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ 32506 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਵਕਫ਼ ਦੀਆਂ ਦਾਦਰਾ ਨਗਰ ਅਤੇ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ 32 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 34 ਅਤੇ ਮੇਘਾਲਿਆ ਵਿੱਚ 58 ਹਨ। ਵਕਫ਼ ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 1047 ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ।
2022 ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਕੋਲ ਕਿਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਜਾਇਦਾਦ?
1 ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ 150
2 ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 10708
3 ਅਸਾਮ 1616
4 ਬਿਹਾਰ (ਸ਼ੀਆ) 1672
5 ਬਿਹਾਰ (ਸੁੰਨੀ) 6480
6 ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 34
7 ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ 2665
8 ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ 32
9 ਦਿੱਲੀ 1047
10 ਗੁਜਰਾਤ 30881
11 ਹਰਿਆਣਾ 23117
12 ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 4494
13 ਝਾਰਖੰਡ 435
14 ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ 32506
15 ਕਰਨਾਟਕ 58578
16 ਕੇਰਲ 49019
17 ਲਕਸ਼ਦੀਪ 896
18 ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 31342
19 ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ 31716
20 ਮਨੀਪੁਰ 966
21 ਮੇਘਾਲਿਆ 58
22 ਓਡੀਸ਼ਾ 8510
23 ਪੁਡੂਚੇਰੀ 693
24 ਪੰਜਾਬ 58608
25 ਰਾਜਸਥਾਨ 24774
26 ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ 60223
27 ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ 2643
28 ਤੇਲੰਗਾਨਾ 41567
29 ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਸੁੰਨੀ) 199701
30 ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਸ਼ੀਆ) 15006
31 ਉਤਰਾਖੰਡ 5317
32 ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ 80480
ਸੋਧ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪਈ?
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਵਕਫ਼ ਕੋਲ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ 7 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਵਕਫ਼ ਕੋਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। 1954 ਦੇ ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵਕਫ਼ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬੋਰਡ ਦੇ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਹਿਲਾਂ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਹਨ।
ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਾਇਦਾਦ ਵੇਚਣ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਹੈ। ਪ੍ਰੈਸ ਸੂਚਨਾ ਬਿਊਰੋ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰੈਲ, 2022 ਤੋਂ ਮਾਰਚ, 2023 ਤੱਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ।
ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅਪ੍ਰੈਲ, 2023 ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ 148 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਬਜ਼ੇ, ਵਕਫ਼ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਕਰੀ, ਸਰਵੇਖਣ ਅਤੇ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡਾਂ ਅਤੇ ਮੁਤਾਵੱਲੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
