ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੇ 78 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲੱਖਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ, ਰੱਬ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿੰਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਬੇਅੰਤ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ। ਉਸਨੇ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਫੰਦੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਮ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਅਜਿੱਤ ਪੁੱਤਰ ‘ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ’ ਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਤਿਵਾੜੀ ਸੀ, ਪਰ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ, ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, “ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਾਂਗੇ, ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੀ ਰਹਾਂਗੇ।”
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਜੁਲਾਈ 1906 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਾਬਰਾ ਪਿੰਡ (ਹੁਣ ਅਲੀਰਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਬਚਪਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਬਲ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲੋਂ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। 1919 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨਗੇ। ਜਦੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1921 ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ‘ਆਜ਼ਾਦ’, ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਸਵਤੰਤਰ’ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ‘ਜੇਲ੍ਹ’ ਦੱਸਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ‘ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ’ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (HRA) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ (1925) ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਹ ਉਹ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਲਈ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਅਸ਼ਫਾਕੁੱਲਾ ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ‘ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ’ (HSRA) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
27 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਪਾਰਕ (ਹੁਣ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਰਕ) ਵਿੱਚ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਕੋਲ ਆਖਰੀ ਗੋਲੀ ਬਚੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਲਈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾ ਲੱਗੇ।
ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਅੱਜ ਵੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਨਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।
