Kurram, Pakistan: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਰੱਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਵਿਚਾਲੇ ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਰੁਕਣ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਜ਼ਾ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚ 12 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 18 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਹਫਤੇ ‘ਚ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 90 ਹੋ ਗਈ। ਕਬਾਇਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲਾ ਕੁਰੱਮ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੋਹਾਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ।
ਜੰਗਬੰਦੀ ਸਮਝੌਤਾ ਰਿਹਾ ਅਸਫਲਡਾਨ ਅਖਬਾਰ ਮੁਤਾਬਕ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕੁਰੱਮ ਜ਼ਿਲੇ ‘ਚ ਹੋਈਆਂ ਝੜਪਾਂ ‘ਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 90 ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਖੂਨੀ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਜੰਗਬੰਦੀ ਸਮਝੌਤਾ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤਾਜ਼ਾ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚ 12 ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 18 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕ-ਰੁਕ ਕੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੋਅਰ ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਪਾਰਾਚਿਨਾਰ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਯਾਤਰੀ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਝੜਪਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਲੋਅਰ ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਜਲਮਯ, ਚਦਰੇਵਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਤਾਲੋ ਕੁੰਜ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਈ।
ਖਾਈਈ ’ਤੇ ਕਬਜਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੱਪਰ ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਘੋਜਘਰੀ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਘੋਜਗਾਹਰੀ, ਮਾਤਾਸਾਂਗਰ, ਮਕਬਲ ਅਤੇ ਕੁੰਜ ਅਲੀਜ਼ਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਅੱਪਰ ਕੁਰੱਮ ‘ਚ ਫਰੰਟੀਅਰ ਕਾਂਸਟੇਬੁਲਰੀ (116 ਵਿੰਗ) ਦੇ ਬਸੂ ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਵੀ ਮੋਰਟਾਰ ਦਾ ਗੋਲਾ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਦੋ ਜਵਾਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਕੱਲ੍ਹ ਦਿਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜਾਵੇਦੁੱਲਾਹ ਮਹਿਸੂਦ, ਸਥਾਨਕ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਲੇਸ਼ ਖੇਲ ਅਤੇ ਸੰਗੀਨਾ ਵਿੱਚ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਾਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਝੰਡੇ ਲਹਿਰਾਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਾਰਨ ਜੰਗੀ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੀ ਖਾਈਓਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨਾਕਾਮ ਹੋ ਗਈ।
ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ਲੋਅਰ ਕੁਰੱਮ ਵਿੱਚ, ਸਹਾਇਕ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਹਾਫਿਜ਼ੁਰ ਰਹਿਮਾਨ, ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ, ਸਾਬਕਾ ਐਮਐਨਏ ਫਖਰ ਜ਼ਮਾਨ ਬੰਗਸ਼, ਜੇਯੂਆਈ-ਐਫ ਐਮਪੀਏ ਰਿਆਜ਼ ਸ਼ਾਹੀਨ, ਵਿੰਗ ਕਮਾਂਡਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਖਾਰ ਕਲਾਯ ਅਤੇ ਮਾਰਗਨਯ ਚੀਨਾ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। ਬਾਗਾਨ, ਅਲੀਜ਼ਈ, ਖਾਰ ਕਲਾਯ ਅਤੇ ਬਾਲੀਚਖੇਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ।
ਜਿਰਗਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੌਂਪੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂਕੋਹਾਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਕੋਹਾਟ, ਹੰਗੂ ਅਤੇ ਓਰਕਜ਼ਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਜਿਰਗਾ ਵਿੱਚ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ 30 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹਫਤੇ ਭਰ ਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨੂੰ ਅਗਲੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਵਧਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ। ਜੰਗਬੰਦੀ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਸੀ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਖਾਈਓਂ ਖਾਲੀ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਬੰਧਕਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵੀ ਕਰਨਗੇ। ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਘਾਟਸਾਬਕਾ ਐਮਐਨਏ ਬੰਗਸ਼ ਸਮੇਤ ਸਥਾਨਕ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਿੰਗ ਕਮਾਂਡਰ ਅਤੇ ਲੋਅਰ ਕੁਰੱਮ ਏਸੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਬੰਧਕ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕੁਰੱਮ ਮਿਲਿਸ਼ੀਆ (113 ਵਿੰਗ) ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਧਕ ਗੋਡਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੈਟੇਨ (ਲੋਅਰ ਕੁਰੱਮ) ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੜ ਰਹੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ੁੱਲਾ ਪੁੱਤਰ ਈਸਾ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਹਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਡਾ. ਕੈਸਰ ਅੱਬਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸੜਕ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲੋਅਰ ਅਤੇ ਅੱਪਰ ਕੁਰੱਮ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਮੀਦ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਝੜਪਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਦਮ ਨਾ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਵੇਗਾ।
300 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹਿਜਰਤ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰ ਕੁਰੱਮ ਤੋਂ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਝੜਪਾਂ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਕਰੀਬ 300 ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕੁਰੱਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਝਗੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੁਲਝਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। 2023 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਰੱਮ ਦੀ 7.85 ਲੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ 99 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸ਼ਤੂਨ ਹਨ। ਉਹ ਤੁਰੀ, ਬੰਗਾਸ਼, ਜ਼ੈਮੁਸ਼ਤ, ਮੰਗਲ, ਮੁਕਬਾਲ, ਮਸੂਜਈ ਅਤੇ ਪਰਾਚਮਕਨੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਰੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ੀਆ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਸੁੰਨੀ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ 2018 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਰੱਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਲਗਭਗ 45 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 10-15 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਵਾਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੜਾਕੇ ਵੀ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਦਰਮਿਆਨ ਇਸ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਬਾਇਲੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਵਾਦ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 12 ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਨੂੰ ਪਾਰਾਚਿਨਾਰ ਹਮਲੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ 15 ਸੁੰਨੀ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸ਼ੀਆ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਫਿਰ ਸੁੰਨੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। 22 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਬਾਗਾਨ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਕੁਰੱਮ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 200 ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਸਿਰ ਦੇ ਬਦਲੇ ਸਿਰ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਕੁਰੱਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ-ਸੁੰਨੀ ਲੜਾਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ 2007-2011 ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਥੇ ਸ਼ੀਆ-ਸੁੰਨੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ 1600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 5000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਦੇ ਬਦਲੇ ਸਿਰ ਦਾ ਨਿਯਮ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬੰਦੂਕ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਕਬੀਲਾ 1890 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਅਲਾਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿੰਸਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਅੱਤਵਾਦੀ ਵੀ ਹਨ ਮੌਜੂਦਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ‘ਚ 1979 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਿਹਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਵੀ ਸੁੰਨੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਹੋਈ ਹੈ। ਸ਼ੀਆ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੁੰਨੀ ਬਾਹਰੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। 1971 ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਦਰਮਿਆਨ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। 1977 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਇਮਾਮ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ ਸੀ। 2007 ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ 2000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਲਕਾਇਦਾ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੁਝ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਹਿੰਦੂਸਥਾਨ ਸਮਾਚਾਰ
