ਮਥੁਰਾ-ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਜਮੰਡਲ ਸਮੇਤ ਦੇਸ਼ ਭਰ ‘ਚ ਅੱਜ ਗੋਵਰਧਨ ਪੂਜਾ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਅੰਨਕੂਟ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਅੰਨਕੂਟ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਭਗਵਾਨ ਗਿਰੀਰਾਜ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਗਿਰੀਰਾਜ ਯਾਨੀ ਸ਼ਾਕਸ਼ਤ ਵਾਸੁਦੇਵ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਗਾਊ ਦੇ ਗੋਬਰ ਦੀ ਭਗਵਾਨ ਗਿਰੀਰਾਜ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਦੁੱਧ, ਪਕਵਾਨ ਅਤੇ ਅੰਨਕੂਟ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਗਊ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮਨਚਾਹੇ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਗੋਵਰਧਨ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ।
ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਗੋਵਰਧਨ ਦੀ ਕਥਾ
ਇਹ ਦੁਆਪਰ ਯੁੱਗ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਨਾਰਾਇਣ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਜ ਸਥਿਤ ਗੋਕੁਲ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹਰ ਸਾਲ ਵਰਖਾ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੋਕੁਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸਨੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਦੇਵ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੋਕੁਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਰਖਾ ਕੀਤੀ। ਇੰਨੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਈ ਕਿ ਪੂਰੇ ਗੋਕੁਲ ਵਿੱਚ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮੱਚ ਗਈ। ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ। ਸਾਰੇ ਗੋਕੁਲ ਵਾਸੀ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇੰਦਰ ਦੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਗੋਕੁਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਤੂਫਾਨ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬ੍ਰਿਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਖ ਕੇ ਇੰਦਰਦੇਵ ਨੇ ਹਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗੀ।
ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇੰਦਰਦੇਵ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਵਰਧਨ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਅੰਨਕੂਟ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
ਗੋਵਰਧਨ ‘ਤੇ ਅੰਨਕੂਟ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇੰਦਰ ਦੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ‘ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਗੋਕੁਲ ਵਾਸੀ ਭੋਜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਪਕਾਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸ ਸਬਜ਼ੀ ਨੂੰ ਅੰਨਕੂਟ ਭਾਵ ਗੋਵਰਧਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਨਕੂਟ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ। ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖਿਚੜੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਤੇਲ ਪੁਰੀ ਆਦਿ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
